رشته‌های دانشگاهی در مقاطع مختلف و در نظام‌های آموزشی متفاوت و در کشورهای مختلف با اهدافی که گاهی مشابه و گاهی نه چندان مشابه هستند در حال ارایه بوده و هستند به مرور زمان تعداد و تعدد آن‌ها آنقدر زیاد شده که گاهی اسم برخی از این رشته‌ها حتی یک بار هم به گوش ما نمی‌خورد.
اطلاع داشتن از رشته‌های مختلف دانشگاهی ضرورتی انکار ناپذیر و امری بسیار مقبول و شایسته است، چرا که در یک جامعه تخصص محور که هر کسی به کاری که درآن تخصص دارد می‌پردازد هم زمینه و هم تحقق عدالت فراهم تر است.
شایسته سالاری جای آقازاده محوری را می‌گیرد و زمینه اجحاف و تقلب و اختلاس وفحشا و ارتشا و ندانم کاری و سعی و خطا و هزاران هزار نادرستی دیگری که می‌تواند دامن جامعه و افراد آن را بگیرد و آن‌ها را از زندگی در یک فضای بالنده و پیش‌رونده به زنده ماندن در یک فضای تهوع آور نجات دهد.
اول بدانیم و بعد انتخاب کنیم این یک درس بزرگ در جوامع انسانی است که هر اکابر رفته‌ای هم آن‌را به خوبی تشخیص داده و به انجام و اجرای آن پابند است.
لذا در این مقاله بر آنیم که با معرفی رشته‌های تحصیلی دانشگاهی گامی جدی در جهت شناساندن رشته‌ها قبل از انتخاب آن‌ها برداریم چرا که ایجاد شناخت، زمینه انتخاب و ایجاد فرصت انتخاب، انگیزه بازخواست قدرت انتخاب را در جامعه فراهم می‌کند. ما چیزی را می‌توانیم مطالبه کنیم و حق خود بدانیم که از آن اطلاعات درستی داشته باشیم.

معرفی نظام آموزش عالی ایران

1- تاریخچه تحولات آموزش عالی ایران
2- اركان نظام آموزش عالی ایران
3- جریان‌های متنوع در آموزش عالی ایران
4- گزینش دانشجو
5- دوره‌های تحصیلی
6- برنامه‌ریزی درسی
7- هیأت علمی

1- تاریخچه تحولات آموزش عالی ایران
آموزش عالی در فرهنگ و تمدن پویای ایرانی از قدمت و غنای شایسته‌ای برخوردار است . با شروع عصر رنسانس و پیشرفت‌های علمی و صنعتی در كشورهای غربی، در كشور ما نیز عناصری از آموزش عالی مبتنی بر الگوی اروپای غربی ایجاد شد. اولین بار امیركبیر علاوه بر اعزام دانشجو به خارج، با تأسیس دارالفنون در سال 1228 هجری شمسی، ازاستادان خارجی برای تدریس در دانشكده‌های تخصصی فنی درالفنون دعوت كرد.
دانشگاه تهران و تعدادی از دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی بعد از تأسیس دارالفنون شكل گرفتند. با تصویب قانون اجازه تأسیس دانشگاه در تهران در سال 1313 هجری شمسی، دانشگاه تهران به عنوان مركز ثقل آموزش عالی ایران شناخته شد.
با تأسیس وزارت علوم و آموزش عالی در بهمن ماه 1346 و متعاقب آن تشكیل " شورای مركــزی آموزش" در سال 1348 ، نخستین گام در جهت تمركز، تجدید سازمان و اعمال یك نظارت مركزی بر دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی برداشته شد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در اردیبهشت ماه 1359 لایحه قانونی تشكیل شورای عالی فرهنگ و آموزش عالی به تصویب شورای انقلاب رسید و به دنبال آن به منظور ایجاد تحولی اساسی در دانشگاه‌ها و به درخواست دانشجویان مسلمان و انقلابی ستادی با عنوان ستاد انقلاب فرهنگی با فرمان رهبر كبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی (ره) تشكیل شد كه این ستاد بزرگترین نقش را در سیاست‌گذاری فرهنگی و آموزشی كشور به عهده گرفت.
در مرداد ماه 1364 با تصویب قانون " تشكیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی"، كلیه اختیارات، وظایف و مسؤولیت های وزارت فرهنگ و آموزش عالی در آموزش پزشكی به وزارتخانه جدید انتقال یافت.
وزارت فرهنگ و آموزش عالی در تاریخ 1379/2/3 به منظور انسجام بخشیدن به امور اجرایی و سیاست‌گذاری نظام علمی كشور، به وزارت علوم، تـحقیقات و فناوری تغییر نام داد و وظایف برنامه ریزی، حمایت و پشتیبانی، ارزیابی و نظارت، بررسی و تدوین سیاست‌ها و اولویت‌های راهبردی در حوزه‌های تحقیقات و فناوری به وظایف وزارتخانه مذكور افزوده شد.

2- اركان نظام آموزش عالی ایران
الف - شورای عالی انقلاب فرهنگی
اهم وظایف شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان بالاترین مرجع سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی آموزش عالی كشور به شرح زیر است :
1- گسترش و نفوذ فرهنگ اسلامی در شؤون جامعه و تقویت انقلاب فرهنگی و اعتلای فرهنگ عمومی.
2- تحول دانشگاه‌ها و مدارس، مراكز فرهنگی و هنری براساس فرهنگ صحیح اسلامی و گسترش و تقویت متخصصان متعهد و نیروهای فعال ماهر و استادان و مربیان و معلمان معتقد به اسلام و استقلال.
3- تعمیم سواد و استفاده از دستاوردها و تجارب مفید دانش بشری برای نیل به استقلال علمی و فرهنگی.
4- حفظ و احیا و معرفی آثار و مأثر ملی و اسلامی .

ب - وزارت فرهنگ و آموزش عالی ایران (علوم، تحقیقات و فناوری)
وزارت فرهنگ و آموزش عالی در تاریخ 1357/12/17 با ادغام وزارت علوم و آموزش عالی و وزارت فرهنگ و هنر تشكیل شد.

وظایف اصلی وزارت فرهنگ و آموزش عالی مطابق قانون اصلاح قانون تأسیس وزارت علـوم و آموزش عالی مصوب 1353/5/8 عبارت است از:
الف-بررسی و ارائه هدف‌های اساسی و خط مشی‌های كلی و برنامه‌ریزی در همه سطوح آموزشی و پژوهش‌های علمی و ایجاد هماهنگی میان آن‌ها
ب - تعیین اصول كلی برنامه‌های آموزشی و پژوهشی دانشگاهی
پ - تعیین ضوابط اساسی آموزشی و پژوهشی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و مؤسسات پژوهشی
ج - هماهنگ كردن ضوابط سازمانی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و مؤسسات پژوهشی و ضوابط و اصول كلی مقررات استخدامی اعضای هیأت علمی و همچنین سایر مستخدمین دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و مؤسسات پژوهشی كه مشمول قانون استخدام كشوری نیستند، پس از تأیید سازمان امور اداری و استخدامی كشور با توجه به نیازها و مقتضیات خاص هر یك از سازمان‌های مزبور.
چ - هماهنگ كردن ضوابط و اصول كلی مقررات مالی و معاملاتی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و مؤسسات پژوهشی با همكاری وزارت امور اقتصادی و دارایی و سازمان برنامه و بودجه، در جهت تسهیل فعالیت سازمان‌های مزبور با توجه به مقتضیات خاص هر یك.
ح - برنامه‌ریزی جامع توسعه آموزش عالی و پژوهش‌های علمی به منظور تربیت نیروی انسانی كاردان و متخصص موردنیاز كشور.
ر - تعیین خط مشی كلی در مورد اعزام دانشجو به خارج و نظارت و سرپرستی بر امر اعزام و تحصیل و بازگشت و به كارگماری دانشجویانی كه برای ادامه تحصیل به خارج از كشور می‌روند یا فرستاده می‌شوند.
ز - اتخاذ تدابیر لازم جهت ترویج علوم و هدایت و ارشاد كوشش‌های پژوهشی و حمایت از محققان كشور و ایجاد تسهیلات لازم برای فعالیت‌های پژوهشی.
س - نظارت بر امور دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و مؤسسات پژوهشی و ارزشیابی آ‌ن‌ها.
ط - تعیین ضوابط مربوط به تشخیص ارزش علمی گواهی‌نامه‌های آموزشش عالی و پژوهش‌های علمی دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی خارجی وتعیین ارزش مدارك مذكور.
ظ - فراهم آوردن موجبات تربیت دبیران و كارشناسان آموزشی موردنیاز مؤسسات آموزش عمومی.
ل - ایجاد و اجازه تأسیس تجهیز و توسعه هرگونه واحد آموزش عالی و یا مؤسسه پژوهشی همچنین جلوگیری از ادامه فعالیت و یا انحلال هر یك از آن‌ها طبق تصویب شورای گسترش آموزش عالی.
م - همكاری با سازمان برنامه و بودجه در بررسی صورت اعتبارات جاری و عمرانی موردنیاز دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و مؤسسات پژوهشی كه توسط دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و مؤسسات پژوهشی به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تسلیم می‌شود.
ن - اداره امور نمایندگی ثابت ایران در یونسكو و امور بورس‌هایی كه از طرف سازمان امور اداری و استخدامی كشور برای دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و مؤسسات پژوهشی تخصیص داده و توسعه و نظارت در روابط علمی بین‌المللی در سطح آموزش عالی و پژوهش‌های علمی.

دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی زیر نظر هیأت‌های امنأی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی اداره می‌شوند. مطابق قانون مورخ 1367/12/23 شورای عالی انقلاب فرهنگی، هیأت‌های امنای دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی با ساختاری به شرح زیر تشكیـل می‌شوند:

الف -وزیر
ب - رئیس دانشگاه
ج - 4 الی 6 تن از شخصیت‌های علمی و فرهنگی و یا اجتماعی و محلی و كشوری كه نقش مؤثری در توسعه و پیشرفت دانشگاه مربوط داشته باشند. ( این اعضا به پیشنهاد وزیـر و تصمیم گیری مشورتی شورای عالی انقلاب فرهنگی و با حكم رئیس جمهور تعیین می‌شوند.)
د - رئیس یا نماینده رئیس سازمان برنامه و بودجه، ریاست هیأت امنای دانشگاه برحسب مورد به عهده وزیر فرهنگ و آموزش عالی یا بهداشت، درمان و آموزش پزشكی می باشد و دبیری هیأت امنا به عهده رئیس دانشگاه است .
همچنین به موجب این قانون وظایف و اختیارات هیأت امنا چنین تعیین شده است:
الف - تصویب آیین نامه داخلی
ب - تصویب سازمان و تشكیلات دانشگاه و نحوه اداره دانشگاه و واحدهای تابعه.
ج - بررسی و تصویب بودجه دانشگاه كه از طرف رئیس دانشگاه پیشنهاد می‌شود.

3- جریان‌های متنوع در آموزش عالی ایران
آموزش عالی در ایران عمدتا شامل آموزش‌های دانشگاهی منتهی به مدارك كاردانی، كارشناسی، كارشناسی ارشد و دكتری است. مراكز آموزشی فعال در نظام آموزش عالی ایران عبارتند از:
الف - بخش دولتی
در كشور ما تأمین نیروی انسانی آموزش دیده و متخصص بر عهده وزارت علوم، تحقیقات و فناوری قرار داده شده است، ولی در عین حال سایر وزاتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی نیز به نحوی در تربیت نیروی انسانی متخصص مشاركت دارند.
با واگذاری آموزش‌های پزشكی به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی در مردادماه سال 1364، كلیه اختیارات، وظایف و مسؤولیت‌های وزارت فرهنگ و آموزش عالی در آموزش پزشكی به وزارتخانه جدید انتقال یافت. هدف از این اقدام استفاده آسان‌تر و مؤثرتر ازامكانات و بیمارستان‌های تحت پوشش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی به منظور اجرای برنامه‌های گسترش آموزش پزشكی در سطح كشور بود.

در حال حاضر علاوه بر دانشگاه‌ها و مراكز آموزش عالی وابسته به وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشكی، مراكز دیگری نیز با كسب مجوز از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دانشجـو می‌پذیرند. از جمله این مراكز، آموزشكده‌های فنی و مراكز تربیت معلم وابسته به وزارت آموزش و پرورش و مؤسسات آموزش عالی وابسته به سایر وزارتخانه‌ها مثل: امور خارجه، پست و تلگراف، راه و ترابری و .... است.
تحصیل دانشجویان در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی به این ترتیب است كه آن‌ها برای تحصیل در یك رشته تحصیلی، در یكی از مراكز آموزش عالی ( دانشگاه، دانشكده، آموزشكده فنی و یا مدرسه ) پذیرفته شده، دروس و واحدهای تحصیلی را در مدت زمان معینی به اتمام می‌رسانند و دانشگاه‌ها بـــه دانش‌آموختگان خود بر حسب دوره تحصیلی كه در آن پذیرفته شده و تحصیل كرده‌اند، یكی از مدارك رسمی كاردانی، كارشناسی، كارشناسی ارشد، دكتری حرفه ای و دكتری تخصصی را اعطا می كنند.

هم اكنون 54 دانشگاه و مؤسسه آموزش عالی تحت پوشش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری فعالیـت می‌كنند كه وظیفه سیاست‌گذاری، برنامه ریزی، هدایت تحصیلی، نظارت و ارزیابی، اعطای مجوز تأسیس، توسعه دانشگاه، دوره و رشته و گزینش دانشجو و .... در آن‌ها بر عهده این وزارت است.
علاوه بر دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی مذكور، دانشگاهی تحت عنوان، دانشگاه جامع علمی - كاربردی در سال 1371 به منظور تقویت آموزش‌های فنی و حرفه ای و تربیت نیروی انسانی ماهر موردنیاز بخش‌های صنعت، معادن، كشاورزی و خدمات تأسیس گردیده است. این آموزش‌ها كه عمدتا" شامل دوره‌های كاردانی و كارشناسی است، با همكاری دستگاه‌های اجرایی و سازمان‌ها و وزارتخانه‌های به كارگیرنده دانشجویان مربوط اجرا می‌شود.

ب - بخش غیردولتی
به منظور افزایش مشاركت عمومی در ارائه خدمات آموزش عالی و كاهش بار مالی دولت در این زمینه و به دلیل افزایش روز افزون تقاضای اجتماعی جهت ورود به آموزش عالی در ایران دانشگاه‌ها و مؤسساتی در بخش غیردولتی ایجاد گردیده‌است كه شامل دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی زیر است :
1- دانشگاه آزاد اسلامی
نخستین دانشگاه غیردولتی بعد از انقلاب اسلامی در سال 1361 تحت عنوان دانشگاه آزاد اسلامی تشكیل شد. دانشگاه آزاد اسلامی در طول سال‌های نخستین فعالیت خود با استفاده از فضاهای آموزشی از قبیل زمین، ساختمان، تجهیزات و كارگاه‌هایی كه از طرف مسؤولان مناطق و افراد خیر در اختیار آن قرار گرفت، گسترش یافت. این دانشگاه، در حال حاضر در بیش از 110 شهر كشور فعالیت دارد.
2- مؤسسات آموزش عالی غیردولتی و غیرانتفاعی
تجربه دانشگاه آزاد اسلامی و تقاضای روزافزون جوانان برای ورود به آموزش عالی و علاقه‌مندی بخش غیردولتی به مشاركت در آموزش عالی كشور موجب شد كه در سال 1364 شورای عالی انقلاب فرهنگی آیین‌نامه تأسیس دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی غیردولتی و غیرانتفاعی را تصویب كند. این آیین نامه كه به منظور " بسیج كلیه امكانات مملكت در امر گسترش آموزش عالی " مورد تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار گرفته است، هدف‌های زیر را دنبال می‌كند:
- ارتقای سطح دانش و فرهنگ جامعه
- تأمین نیروی انسانی متخصص موردنیاز كشور
- گسترش آموزش عالی در كشور به نحوی كه بتواند پاسخگوی نیاز جامعه برای كسب علم باشد.
- كمك به بسیج و استفاده از همه مدرسان و استادان جامعه در امر آموزش عالی.
- ایجاد زمینه مناسب برای فعالیت همه جانبه مردم در امر گسترش و اعتلای دانش و پژوهش كشور.
در حال حاضر 32 مؤسسه آموزش عالی غیردولتی غیرانتفاعی با 16091 دانشجو در كشور فعالیت دارند.

ج - بخش غیرحضوری ( آموزش از راه دور)
دانشگاه پیام نور با برخورداری از ساختار ویژه و متفاوت با نظام آموزشی دانشگاه‌های موجود و به منظور ارتقای سطح علمی و فرهنگی جامعه، گسترش آموزش عالی در اقصی نقاط كشور و راهیابی تعداد بیش‌تری از داوطلبان مستعد به آموزش عالی، فراهم آوردن امكان ادامه تحصیل برای داوطلبان شاغل یا خانه دار، تأمین بخشی از نیروهای تخصصی جامعه و استفاده مؤثر از نیروهای علمی و امكانات در سال 1366 تأسیس شد.
برنامه‌های این دانشگاه برای ایجاد هماهنگی میان آموزش و تحولات سریع اجتماعی شكل گرفته است. این دانشگاه امیدوار است بتواند فرصت‌های مناسب تحصیلی را به شیفتگان و علاقه‌مندان تحصیلات عالی ارائه نماید و تا حدودی پاسخگوی تقاضای آنان برای ورود به دانشگاه باشد.
شیوه آموزشی این دانشگاه به صورت " آموزش از راه دور " است. برنامه‌های آموزشی به صورتی خاص برای این دانشگاه تنظیم و تدوین می‌گردد.

در این شیوه آموزشی از وسایلی نظیر متون درسی خود آموز ، نوارهای ویدیویی و كتاب‌های آموزشی و آزمایشگاهی همچنین روش‌های آموزشی مكاتبه ای، تشكیل كلاس‌های رفع اشكال حضوری كه بهره‌گیری می‌شود.
دانشگاه پیام نور در سال تحصیلی 78-1377 از طریق آزمون سراسری در 18 رشته تحصیلی در دوره كارشناسی و یك رشته در دوره كاردانی دانشجو پذیرفته است.
این دانشگاه دارای 147 مركز درسطح كشور است.
تعداد دانشجویان این دانشگاه در سال تحصیلی 78-77 بالغ بر 146990 نفر بوده كه 76437 نفر ( 52 درصد) آن را دانشجوی زن و 70553 نفر ( 48 درصد) آن را دانشجوی مرد تشكیل می‌دهد.
تعداد كل پذیرفته‌شدگان این دانشگاه در سال تحصیلی 78-77 در سه گروه علوم انسانی، علوم پایه و فنی و مهندسی بالغ بر 33418 نفـر است كه از این تعداد 19444 نفر زن هستند.
دانش‌آموختگان این دانشگاه در سال تحصیلی 77- 1376 درحدود 11700 نفر است كه 5171 نفر آن زن هستند.
رشته‌های دانشگاه پیام نور در حال حاضر عبارتند از:
آمار، ریاضی، شیمی، فیزیك، كامپیوتر، مدیریت بازرگانی، حساب‌داری، زبان، كتاب‌داری، شیمی، زیست‌شناسی، زمین‌شناسی، ادبیات‌فارسی، روان‌شناسی، علوم‌اجتماعی، علوم‌تربیتی، جغرافیا، الهیات.

4- گزینش دانشجو
الف - گزینش دانشجو دربخش دولتی
به دلیل انبوه متقاضیان ورود به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی دولتی و به منظور برقراری عدالت اجتماعی و گزینش شایسته‌ترین افراد و نیز تخصیص امكانات آموزش عالی به افراد مستعد، گزینش دانشجو در دوره كارشناسی و كارشناسی‌ارشد به صورت متمركز انجام می‌شود.
در دوره دكتری به دلیل لزوم ایجاد تناسب بین علایق دانشجویان در گرایش تحصیلی و امكانات دانشگاه و محدود بودن تعداد داوطلبان و نیـــــز اهمیت انتخاب دانشجو از سوی دانشگاه‌های مجری، گزینش دانشجو به صورت غیرمتمركز انجام می‌شود.
در روش متمركز، داوطلبان براساس نمره و ظرفیت اختصاص داده شده به هر رشته پذیرفته می‌شوند. در روش نیمه متمركز ، ملاك پذیرش علاوه بر نمره دانشجو و ظرفیت اختصاص داده شده به هـر رشته، احراز شرایط دیگری نظیر سلامت جسمی، توانایی‌ها و صلاحیت‌های ویژه‌ای است كه از طریق معاینه، مصاحبه، آزمون عملی بررسی و سنجش قرار می‌گیرد.
براساس ضوابط آزمون سراسری دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، داوطلبان باید از سهمیه منطقه‌ای كه تحصیلات متوسطه خود را در آن‌جا گذرانده‌اند ( سهمیه مناطق سه‌گانه، سهمیه جانبازان، سهمیه شاهد، رزمندگان، آزادگان ) استفاده كنند. استفاده كنندگان سهمیه‌ها مطابق ضوابط و مقررات متعهد خدمت خواهند‌‌‌بود.
مدت تعهد و شرایط و ضوابط هر سهمیه از طرف سازمان سنجش یا وزارتخانه مربوط از طریق دفترچه راهنمای انتخاب رشته دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی به اطلاع داوطلبان می‌رسد.
برای ورود به دوره‌كارشناسی ارشد ، دانشجویان سال آخر دوره كارشناسی و دارندگان مدرك كارشناسی می‌توانند باتوجه به تناسب رشته خود در آزمون كارشناسی ارشد شركت كنند.
آزمون دوره دكتری تخصصی، به صورت غیرمتمركز توسط دانشگاه‌هایی كه مجوز دوره دكتری را از شورای گسترش آموزش عالی اخذ كرده‌اند، برگزار می‌شود. درآزمون این دوره، دانشجویان سال آخر دوره كارشناسی‌ارشد و دارندگان مدرك دكتری حرفه‌ای و كارشناسی‌ارشد می‌توانند با توجه به تناسب رشته تحصیلی قبلی خود با رشته مورد نظر خود در این آزمون شركت كنند. این آزمون شامل امتحان كتبی، شفاهی و مصاحبه علمی است.

ب - گزینش دانشجو در بخش غیردولتی
نظام آموزشی در دانشگاه آزاد اسلامی به دو صورت پاره وقت و تمام وقت اجرا می‌گردد. نظام آموزشی تمام وقت همانند نظام آموزشی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی دولتی اجرا می‌گردد.
نظام پاره‌وقت درجهت پاسخگویی به نیاز آن دسته از متقاضیان كه به هر دلیل نمی‌توانند در دوره تمام وقت دانشگاه به تحصیــــل بپردازند، در دوره كاردانی و كارشناسی به اجرا گذاشته می‌شود. طول مدت تحصیل در نظام پاره وقت، بیش از نظام تمام وقت است. به دانش‌آموخته این دوره نیز مانند نظام آموزشی تمام وقت، مدرك تحصیلی مربوط به این نظام اعطا می‌شود.
دانشگاه آزاد اسلامی آزمون ورودی خود را در سه آزمون جداگانه (آزمون رشته‌های پزشكی، آزمون رشته‌های غیرپزشكی و آزمون رشته‌های نظام پاره وقت ) برگزار می‌كند.

5- دوره‌های تحصیلی

منظور از دوره تحصیلی در نظام آموزش عالی مجموعه دروسی است كه در چارچوب نظام خاصی برای هر رشته تحصیلی ارائه و به اعطای یك مدرك دانشگاهی منتهی می‌شود. دوره‌های تحصیلی در آموزش عالی ایران عبارتند از: كاردانی، كارشناسی، كارشناسی ارشد، دكتری حرفه ای و تخصصی

دوره كــــــاردانـــــی: تعداد واحدهای دوره كاردانی 68 تا 72 واحد است و طول مدت تحصیل در این دوره معمولا 2 سال است و به دانش‌آموختگان این دوره مدرك كاردانی اعطا می‌شود.
دوره كــــارشناســـی: تعداد واحدهای دوره كارشناسی 130 تا 145 واحد است . طول مدت تحصیل در این دوره معمولا 4 سال می‌باشد و به دانش‌آموختگان این دوره مدرك كارشناسی داده می‌شود.
دوره كارشناسی ارشد: تعداد واحدهای كارشناسی ناپیوسته بین 28 تا 32 واحد و كارشناسی ارشد پیوسته 172 تا 182 واحد می‌باشد. طول مدت تحصیل در دوره كارشناسی ارشد پیوسته 6 سال و در دوره كارشناسی ارشد ناپیوسته 2 سال است و به دانش‌آموختگان آن مـــــدرك كارشناسی ارشد اعطا می‌شود.
دوره دكتــــری : تعداد واحدهای دوره دكتری 42 تا 50 واحد است كه شامل واحدهای آموزشی و پژوهشــــی می‌شود. طول مدت دوره دكتری 5/4 سال است و به دانش‌آموختگان آن مدرك دكتری (PH.D) داده می‌شود.
شرایط ورود به دوره های كاردانی، كارشناسی ( پیوسته و ناپیوسته )، كارشناسی ارشد پیوسته و دوره‌های دكتری عمومی ( پزشكی، داروسازی، داندانپزشكی و دامپزشكی ) به شرح زیر است :
1- داشتن گواهینامه پایان دوره متوسطه از داخل یاخارج ازكشور موردتأیید وزارت آموزش و پرورش و یا داشتن گواهینامه دوره كاردانی برای ورود به دوره كارشناسی ناپیوسته كه حسب مورد به تأیید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری یا وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی رسیده باشد.
2- پذیرفته شدن در آزمون ورودی.
3- سپردن تعهد خدمت براساس ضوابط و قانون آموزش رایگان یا پرداخت شهریه مطابق تعرفه و مقررات مراجع ذی ربط.

6- برنامه ریزی درسی
مسؤولیت برنامه‌ریزی در نظام آموزش عالی ایران برعهده شورای عالی برنامه ریزی است . این شورا در امر برنامه ریزی و تدوین و تصویب آیین نامه‌ها و مقررات آموزشی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی انجام وظیفه می‌كند. شورای عالی، 9 گروه برنامه‌ریزی، 68 كمیته تخصصی، 3 كمیسیون دائمی و درحدود 470 عضو دائمی دارد. اعضای گروه‌ها و كمیته‌های تخصصی عموما" اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها و صاحب‌نظران در مسائل آموزش عالی و برنامه‌ریزی هستند.
نظام آموزشی در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی براساس نظام واحدی است كه حجم هر درس با تعداد واحدهای آن درس سنجیده می‌شود و قبولی یا ردی دانشجو در یك درس به همان درس محــــدود می‌شود.
دارندگان مدرك دیپلم متوسطه پس از گذراندن دوره پیش دانشگاهی و توفیق در آن قادر به ورود به دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی هستند.
دروس هر رشته در دوره كارشناسی از لحاظ محتوا شامل چهار دسته دروس عمومی، پایه، اصلی و تخصصی است . دروس عمومی به منظور توسعه اطلاعات و معلومات عمومی، دروس پایه به منظور تقویت بنیه علمی و ایجاد زمینه برای دروس اصلی و تخصصی ارائه می‌گردد. دروس اصلی اساس و مبنای دروس تخصصی رشته است و دروس تخصصی كارایی علمی و عملی دانشجو را دریك رشته معین بالا می‌برد.
دروس دانشگاهی عمدتا به صورت الزامی و تعدادی به صورت اختیاری ارائه می‌شود كه شامل دروس مستقل و پیوسته است. دروس مستقل، دروسی هستند كه انتخاب آن‌ها منوط به گذراندن درس یا دروس قبلی یا پیش نیاز آن‌هاست.
از لحاظ نحوه آموزش، دروس دانشگاهی به دروس نظری و عملی تقسیم می‌شود، درس نظری حاوی مجموعه‌ای از دانش‌هاست كه به صورت خطابه، كنفرانس، سمینار و بحث و گفتگو به دانشجو تعلیم داده می‌شود و دروس عملی مجموعه مهارت‌هایی است كه انتقال آن به دانشجویان در طی عملیات كارگاهی، بیمارستانی، آزمایشگاهی و صحرایی صورت می‌گیرد.
در سال 1379 به منظور توسعه مشاركت دانشگاه‌ها در مدیریت آموزش عالی، تمركززدایی و ارتقای كیفیت آموزش عالی، اختیارات مربوط به برنامه‌ریزی به دانشگاه‌ها واگذار شده‌است تا از این طریق بتوان به انطباق هرچه بیش‌تر برنامه‌ریزی درسی با نیازهای جامعه و روز آمد شدن برنامه‌ها باتوجه به تحولات دانش بشری دست یافت.

7- هیأت علمی
كسانی كه دارای مدرك دكتری تخصصی (PH.D ) هستند صرف نظر از جنسیت و مذهب (مسلمان، مسیحی، كلیمی و زرتشتی) می‌توانند به استخدام دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی در آیند.
اعضای هیأت علمی آموزشی، مسؤولیت آموزش نظری و عملی، پژوهش و راهنمایی دانشجویان را برعهده دارند. از جمله وظایف عضو هیأت علمی عبارت است از: تدریس، پاسخگویی به سؤوالات درسی، رسیدگی به پایان نامه‌های تحصیلی، مشاوره و راهنمایی، شركت در جلسات رسمی دانشگاه، اجرای طرح‌های تحقیقاتی، انجام وظایف اجرایی.
اعضای هیأت علمی كه درمؤسسات پژوهشی مشغول به كار هستند، بین 24 تا 36 ساعت موظف به انجام دادن كارهای تحقیقاتی هستند. درضمن از این تعداد ساعات، حداكثر 4 ساعت را می‌توانند به كار آموزشی بپردازند.
اهم وظایف اعضای هیأت علمی پژوهشی عبارت است از:
الف - اجرای پروژه‌های تحقیقاتی مصوب شورای پژوهشی مؤسسه
ب - تدریس در دانشگاه‌ها و مؤسسات وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی با رعایت شرایط مقرر
ج - ارائه خدمات علمی - آزمایشگاهی به مؤسسه و خارج از مؤسسه
د- انجام دادن امور كارشناسی و مشاوره علمی
هـ- شركت در سمینارها، كنفرانس‌ها و مجامع علمی - تخصصی
و - شركت در شوراهای مؤسسه و خارج از مؤسسه

به منظور جذب اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها در مراكز آموزش و ارتقای سطح علمی آن‌ها قوانین و آیین‌نامه‌هایی به تصویب رسیده‌است كه به طور خلاصه به آن‌ها اشاره می‌شود:
1- دانش‌آموختگان كارشناسی‌ارشد و دكتری كه به عضویت هیأت علمی دانشگاه‌های وابسته به وزارت فرهنگ وآموزش عالی و بهداشت، درمان و آموزش پزشكی در می‌آیند، می‌توانند خدمت نظام وظیفه خود را در یكی از دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی بگذرانند. همچنین به موجب قانون، مشمولان عضو هیأت علمی كه دوره نظام وظیفه خود را در مراكز آموزش عالی می‌گذرانند، درصورت قبولی در آزمون ورودی دوره‌های تحصیلی بالاتر داخل یا خارج كشور می‌توانند از خدمت ترخیص و به تحصیل ادامه دهند.
2- اعضای هیأت علمی می‌توانند درصورت تصویب برنامه پیشنهادی آن‌ها توسط دانشگاه، از فرصت‌های مطالعاتی در داخل و یا خارج از كشور استفاده كنند.
3- كلیه اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی می‌توانند با پیشنهاد دانشگاه و یا مؤسسه آموزش عالی و پژوهشی و تأیید وزارت سالانه حداكثر سه بار در مجامع علمی و بین المللی شركت كنند و از این طریق ضمن آشنایی با تازه‌های آموزشی و پژوهشی، دستاوردهای نوین علمی و جهان را به مراكز آموزش عالی كشور منتقل نمایند.

علاوه بر قوانین مذكور، مقررات دیگری نیز در جهت حمایت از اعضای هیأت علمی و بالابردن سطح آموزش عالی توسط مراجع ذی‌ربط به تصویب رسیده است. از جمله این مقررات میتوان به موارد زیر اشاره كرد:
1- انتخاب استاد نمونه باتوجه به عملكرد آموزشی، پژوهشی و اجرایی در دانشگاه
2- ادامه تحصیل مربیان دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی در دوره دكتری
3- آیین نامه جذب نیروهای متخصص

مجلات ISI،WOS: مجلات ISI, WOS از زیر مجموعه های شرکت تامسون رویترز (Thomson Reuters) می باشند که در سال ۱۹۶۰ توسط یوجین گارفیلد از دانشگاه پنسیلوانیا تاسیس شد. واژه ISI یک واژه بسیار رایج در زبان فارسی است و غالبا به مقالاتی اطلاق می شود که از نظر محتوایی بسیار علمی و تخصصی هستند. البته تمامی ژورنال های ISI از سطح کیفی یکسانی برخوردار نیستند و ایمپکت فاکتور آنها، اچ ایندکس مقالات موجود در این ژورنال ها خود عاملی برای دسته بندی ژورنال های ISI محسوب می شود. بنابراین توصیه می شود در زمان بررسی ژورنال مورد نظرتان حتما به بخش ایندکسینگ (Indexing) ژورنال رفته و آن را بررسی نمائید تا از اعتبار ژورنال اطمینان داشته باشید. لازم به ذکر است می توانید از سایت JCR نیز در این زمینه استفاده کنید. مجلات مهندسی برق و الکترونیک (IEEE): مجلات IEEE با بیش از ۵ میلیون مقاله چاپ شده در رشته های برق، الکترونیک، علوم کامپیوتری و سایر رشته های مهندسی یکی از بزرگترین و معتبرترین انتشارات در این زمینه محسوب می شوند. انتشارات IEEE بیش از ۱۰۰ ژورنال معتبر در رشته های مختلف مهندسی برق و الکترونیک را پوشش می دهند. مجلات اسکوپوس(Scopus): نمایه اسکوپوس یکی از زیرمجموعه های نشریه معتبر الزویر (Elsevier) می باشد که با بیش از ۲۵ میلیون سند و بیش از ۵ هزار ناشر، یکی از مجلات بسیار معتبر و شناخته شده در تمامی رشته های دانشگاهی محسوب می شود. این مجلات در چهار دسته بندی کلی (Q1,Q2,Q3,Q4) می باشند که Q1 جزء بالاترین و با کیفیت ترین آنها است. مجلات اسکوپوس در حال حاضر در تمامی رشته های دانشگاهی و علمی، اقدام به پذیرش و چاپ مقاله می کنند. مجلات ISC: پایگاه استناد علوم جهان اسلام ISC که به عنوان Islamic World Science Citation Center نیز شناخته می شود در سال ۲۰۰۸ در باکو آذربایجان تاسیس شد و کلیه دانشگاه های فعال در کشور های اسلامی ملزم به همکاری با این موسسه شدند. بر اساس چشم انداز مشخص شده توسط این موسسه، این نهاد قصد دارد در زمینه چاپ مقالات و مرجعیت مقالات علمی تا سال ۲۰۲۶ هم تراز سایر مراکز اسنادی بین المللی مانند ISI و Scopus باشد. مجلات برتر در حوزه پزشکی (PubMed, PubMed Central, MedLine): مقالات نگارش شده در زمینه پزشکی و یا زیست شناسی در یکی از سه پایگاه اصلی و معتبر این رشته ها یعنی پابمد(PubMed)، پابمد سنترال(PubMed Central) و مدلاین(MedLine) چاپ می شوند. مجله پابمد و پابمد سنترال توسط کتابخانه ملی پزشکی آمریکا در سال ۱۹۹۶ تاسیس شدند و حاوی بیش از ۲۲ میلیون منبع در رشته های مختلف پزشکی و زیست شناسی می باشند. مجله مدلاین نیز توسط کتابخانه ملی آمریکا در سال ۱۹۶۰ تاسیس شده و حاوی بیش از ۱۶ میلیون مقاله از ۴۵۰۰ پایگاه علمی می باشد. مقالات علمی-پژوهشی: مقالات علمی-پژوهشی به مقالاتی اطلاق می شوند که با هدف کشف و تبیین یک موضوع در جامعه و یا رویکرد حل مشکلی در جامعه اقدام به تحقیق نظام مند می کند. هدف اصلی این پژوهش، شناخت و بررسی یک مشکل علمی درون ساختار جامعه و بسط دانش در این زمینه می باشد. درجه علمی و کیفیت این مجلات در داخل، از طریق سازمان هایی مانند وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت، درمان و علوم پزشکی مشخص می شود. مجلات نمایه شده در سیویلیکا: مقالاتی که در فهرست سیویلیکا نمایه می شوند جزء مقالات معتبری هستند. این مقالات عموما از طرف بسیاری از مراکز علمی و دانشگاهی معتبر، شناخته شده و در تحلیل های رتبه بندی و علم سنجی از طرف این موسسات لحاظ می شوند. مجلات علمی ترویجی: این مجلات از طرف وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تایید شده است. لیست این مجلات که آخرین آن در اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ منتشر شده است، در اختیار تمامی مراکز آموزشی، وزارتخانه ها و ارگان های دولتی قرار گرفته است. مجلات علمی-تخصصی: مجلات علمی تخصصی مجلاتی هستند که به صورت تخصصی در یک زمینه خاص اقدام به چاپ و انتشار مقاله می کنند. اینگونه مجلات از طرف وزات علوم، تحقیقات و فناوری نمایه شده نیستند و تنها توسط ارگان ها و اشخاص حقیقی و حقوقی منتشر می شوند.حال که با انواع مجلات علمی بیشتر آشنا شدید، قصد داریم شما را با بخش های مختلف یک مقاله آشنا کنیم.

پیشگفتار ممکن است برای معرفی یک کار علمی اعم از کتاب، مقاله یا پایان نامه به کار رود. پیشگفتار بایستی اطلاعاتی را در رابطه با پیش زمینه شما به منظور اثبات اعتبار خود برای مخاطب و همچنین علت نوشتن متن علمی حاضر باشد.در نگاه اول ممکن است نوشتن پیشگفتار کار دشواری به نظر آید، ولی نوشتن آن باعث می‌شود مخاطب شما قبل از مطالعه متن، اطلاعات کافی را در رابطه با آن به دست آورد.
در صورتی که با قالب‌های از پیش تعیین شده سعی در نگارش پیشگفتار داشته باشید، تهیه پیشگفتار کار ساده‌ای خواهد بود. در این مطلب قصد داریم به معرفی پیشگفتار و به طور اختصاصی به معرفی پیشگفتار پایان نامه بپردازیم و نکات نگارش آن را مرور کنیم.

1- پیش زمینه خود را معرفی کنید.
در این قسمت شما می‌توانید خواننده را با پیش زمینه تخصصی و تحصیلی خود آشنا سازید.
در صورت نیاز مدارک خود را ارائه دهید. به عنوان مثال در صورتی که د حال نگارش کتابی در زمینه اختلال دو قطبی هستید، بایستی خواننده را مطمئن سازید که قبلا در زمینه روانشناسی تحصیل کرده‌اید.
2- علت و یا انگیزه خود را از انجام تحقیقات مشخص سازید.
ممکن است خواننده علاقه داشته باشد بداند چه کسی شما را برای انتخاب چنین موضوعی تشویق کرده است. همچنین ممکن است خود شما علاقه داشته باشید تا روند انتخاب موضوع خود را با خواننده در میان بگذارید تا در فهم بقیه مطالب وی را یاری کنید.
با این حال نوشتن این بخش اختیاری است و ضرورتی برای معرفی مشوق یا انگیزه انتخاب تحقیقات حاضر برای خواننده وجود ندارد.
3- علت اهمیت متن خود را برای مخاطب توضیح دهید.
چرا خواننده بایستی متن شما را مطالعه کند؟ چه چیزی مطلب شما را با ارزش ساخته است؟ پاسخ به این سوالات را در پیشگفتار خود بگنجانید. این کار به خواننده کمک می‌کند تا خلاءهایی را که شما برای پر کردن آنها تلاش می‌کنید درک کند و متوجه شود با مطالعه مطلب حاضر چه اطلاعاتی را به دست خواهد آورد.
4- مخاطب هدف خود را مشخص سازید 
این کار به خواننده کمک می‌کند تا بداند آیا مطلب حاضر برای وی مفید خواهد بود یا خیر. با وجود این که شما قصد دارید مخاطبان بیشتری را برای نوشته خود جلب کنید، در صورت مشخص کردن مخاطبین هدف خود، از ناامید شدن خوانندگان جلوگیری می‌کنید.

5- برای خواننده مختصری از اطلاعاتی را که با خواندن متن شما کسب خواهد کرد، ارائه دهید.
این کار به خواننده کمک خواهد کرد تا انتظارات خود را از مطالعه مطلب شما شکل دهد. هم‌چنین نکات مهم در متن را برای خوانندگان برجسته‌تر خواهد ساخت. در حالت کلی این کار به شما کمک می‌کند تا بتوانید پیام خود را به طور موثرتری برای مخاطبان انتقال دهید.
6- بینش جالبی از متن را برای مخاطب انتقال دهید.
ممکن است شما بخواهید جزئیات بیشتری را در رابطه با تحقیقات خود با خواننده در میان بگذارید (انجام این کار کاملاً اختیاری است).
ممکن است احساس کنید برخی اطلاعات برای خواننده جالب خواهد بود و یا برای درک بیشتر متن به وی کمک خواهد کرد. در صورتی که شما قصد انتقال چنین اطلاعاتی را برای خواننده تحقیق خود دارید، پیشگفتار مکان مناسبی برای ارائه این اطلاعات خواهد بود.
7- در صورت نیاز از افراد خاصی که شما را یاری کرده‌اند قدردانی کنید.
ممکن است شما بخواهید تا از افرادی که در انجام تحقیقات و یا نگارش و ویرایش متن تحقیق به شما یاری رسانده‌اند قدردانی کنید. این قدردانی‌ها می‌توانند در قسمت پیشگفتار گنجانده شوند.
قدردانی از افرادی که شما را در انجام تحقیقات یاری کرده‌اند، در قسمت پیشگفتار انجام می‌گیرد.
پایان نامه ارشد - چگونگی نگارش مقاله ISI - چه قلمی ؟(ویرایش استاندارد متون فارسی) - رساله دکتری - مقاله بیس